‘Wie orde zaait, zal chaos oogsten’; aan deze sprekende titel van het boek van Walter R. J. Baets moest ik deze week meerdere malen denken. Want in een systeem dat door hoepels de orde wenst te scheppen, zal wantrouwen heersen.
Door zijn vertoog over de lerende mens, leerde ik van deze Vlaamse hoogleraar Complexiteit, Kennis en Innovatie (o.a. Nyenrode) jaren geleden namelijk de les dat de wens tot meer controle en structuur contraproductief uitpakt.
Want in een systeem dat door hoepels de orde wenst te scheppen, zal wantrouwen heersen
Uit de commentaren en analyses in de weekendkranten doemt een soortgelijk beeld op. Zo toont Ariejan Korteweg in zijn opiniërende analyse ‘Hoe in Ruttonië regeren veranderde in reageren’ de onmacht van het kabinet aan. De politieke slijpsteen van de NRC, Tom-Jan Meeus, probeert in zijn wekelijkse analyse het verlies van de agendamacht van Rutte III te verklaren. Zo spreekt hij over de ‘Annie-aanpak’ als het gaat om de zege van deelbelangenpolitiek (daarbij vergetend dat ook VNO-NCW en de brancheorganisaties vechten voor zowel hun bestaansrecht als hun donateurs door proliferatie, zoals eerder FNV). Gelukkig dat hij terecht werd gewezen door een insider die aangaf dat er zelden sprake is van een agendamacht. Daarin schuilt een waarheid als een koe. Immers, het was reeds Premier Harold Macmillan die op de vraag wat de regering om ver zou werpen, het beroemde antwoord gaf: ‘Events, dear boy, events.’
Hoewel orde in regeringsland nooit bereikt zal worden, doet het kabinet – in goede samenspan met de bureaucratie – er tegenwoordig alles aan om de complexiteit groter te maken. Zo rolde vorige week het plan voor een Woningbouwimpuls van de band. Wie deze Kamerbrief tot zich neemt, leest reeds de geboorte van een volgende deceptie. De aanvragende gemeenten krijgen niet alleen een rijksbijdrage, maar kiezen ook voor een trits aan hoepels waar ze doorheen moeten springen. Toetsingscommissies, expertteams, controleformulieren controlerende accountants; ze krijgen ze er allemaal gratis bij geserveerd. Van een dosis gezond vertrouwen tot een wederzijds diepgevoeld wantrouwen; het is slechts een kleine stap voor de wereldverbeteraar.
Voor mijn gemoedsrust is het daarom een genot om ‘Lof der Zotheid’ van Erasmus te herlezen. De pronkrede van de Dwaasheid doet mij glimlachen, gieren en tegelijkertijd grimassen. Want wat zijn de koningen en de wijzen toch weinig veranderd en zijn narrensprongen nog altijd noodzakelijk.
“Per slot van rekening is de menselijke ziel nu eenmaal zo ingesteld, dat eerder de schijn dan de werkelijkheid haar imponeert.”
Erasmus, Lof der Zotheid (1511)
